Παρασκευή 22 Φεβρουαρίου 2013

Σχολικός εκφοβισμός(Bullying): μια “εκκωφαντική” συνωμοσία σιωπής μέσα στο σχολείο.



 

        Τα τελευταία χρόνια γίνεται έντονα λόγος για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, το οποίο δεν ταυτίζεται απόλυτα με τα φαινόμενα σχολικής βίας, αλλά διαφοροποιείται σε σημαντικές διαστάσεις.

       Ο σχολικός εκφοβισμός(Bullying) περιλαμβάνει επιθετικές μορφές συμπεριφοράς, οι οποίες απευθύνονται σε ένα άτομο ή μια ομάδα παιδιών, είναι σκόπιμες και επαναλαμβανόμενες, έχουν σωματικό ή λεκτικό χαρακτήρα, αλλά και έμμεσο. Οι σημαντικότερες μορφές του είναι η σωματική επίθεση, ο κοινωνικός αποκλεισμός, ο σεξουαλικός εκφοβισμός, ο συναισθηματικός,  η λεκτική βία και ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός(Cyber bullying). Η ηλικία κορύφωσης του φαινομένου είναι η περίοδος ανάμεσα στα 11 και τα 14 χρόνια, ενώ η έναρξή του τοποθετείται στα πρώτα χρόνια του δημοτικού.

       Το σημαντικότερο στοιχείο που διαφοροποιεί το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού από το φαινόμενο της σχολικής βίας είναι η ανισότητα-ανισορροπία εξουσίας και δύναμης ανάμεσα στα εμπλεκόμενα μέρη, καθώς το παιδί-θύμα έχει σημαντικές δυσκολίες στην υπεράσπιση του εαυτού του και αδυνατεί να προβεί σε πράξεις οι οποίες θα σταματήσουν τον εκφοβισμό.

       Δεν έχουν όλα τα παιδιά τις ίδιες πιθανότητες να πέσουν θύματα σχολικού εκφοβισμού. Στις πιο επιρρεπείς ομάδες ανήκουν τα παιδιά όπου εντάσσονται σε κοινωνικές μειονότητες (εθνικού, θρησκευτικού χαρακτήρα κ, ά), έφηβοι με διαταραχή στην ταυτότητα του φύλου, αγόρια με μικρή μυϊκή δύναμη, παιδιά με ειδικές ανάγκες, παχύσαρκα παιδιά ή παιδιά με κοντό ανάστημα.

     Η θυματοποίηση τους με τη σειρά της έχει συνέπειες σε διάφορα επίπεδα. Αρχικά, όσον αφορά το σωματικό επίπεδο, τα παιδιά μπορεί να φέρουν μελανιές, γρατζουνιές ή και άλλα χτυπήματα. Σε ψυχολογικό επίπεδο, παρατηρείται ότι τα παιδιά-θύματα αποσύρονται και απομονώνονται, εμφανίζουν έντονο βαθμό άγχους και εκδηλώσεις κατάθλιψης. Σε ακραίες περιπτώσεις, προβαίνουν και σε αυτοεπιθετικές πράξεις με αποκορύφωμα την αυτοκτονία. Το μαθησιακό προφίλ τους επηρεάζεται και εκείνο με τη σειρά του από την πράξη του εκφοβισμού, καθώς μπορεί να εμφανιστούν μαθησιακές δυσκολίες, διάσπαση προσοχής αλλά και τραυλισμός. Συνήθως, τα θύματα είναι εκ των προτέρων αγχώδη παιδιά, εσωστρεφή και παθητικά ως προς την αντιμετώπιση των καταστάσεων και σε αρκετές περιπτώσεις έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους.

    Όσον αφορά τα παιδιά-θύτες, τα παιδιά δηλαδή που εκφοβίζουν, παρουσιάζουν ασυνήθιστα ελάχιστο άγχος και ανασφάλεια, επιθυμούν να κυριαρχούν κα να ελέγχουν τις καταστάσεις, επιδεικνύουν εντυπωσιακή αδιαφορία για την οδύνη που προκαλούν, αλλά ταυτόχρονα αδυνατούν να ελέγξουν τον εαυτό τους. Τα αγόρια, συχνότερα από τα κορίτσια, εκφοβίζουν χρησιμοποιώντας σωματική βία και οργανώνονται σε ομάδες. Τα κορίτσια από την άλλη, χρησιμοποιούν συχνότερα έμμεσους τρόπους εκφοβισμού, όπως είναι ο αποκλεισμός ή η απομόνωση του παιδιού-θύματος από δραστηριότητες ή παρέες ,καθιστώντας τον εκφοβισμό δύσκολο να γίνει αντιληπτός από γονείς και δασκάλους. Η εχθρότητα των παιδιών-θυτών δεν αναπτύσσεται μόνο εις βάρος των παιδιών-θυμάτων ,αλλά και έχει ως στόχο το ίδιο το σχολείο και το εκπαιδευτικό προσωπικό.  Το 35-40% των ατόμων που εκφόβιζαν στα σχολικά τους χρόνια,  μέχρι την ηλικία των 24 ετών έχουν κατηγορηθεί για αξιόποινες πράξεις.

      Στα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, πέρα από τα παιδιά-θύτες και θύματα, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν τα παιδιά-παρατηρητές. Η σιωπηρή τους στάση ερμηνεύεται ως αποδοχή της πράξης από τον ίδιο το θύτη. Τα παιδιά παρατηρητές ενδεχομένως να φοβούνται να  παρέμβουν νομίζοντας ότι θα δυσκολέψουν την κατάσταση που βρίσκεται το θύμα. Μπορεί επίσης να  φοβούνται την εκδίκηση του θύτη και να μην παρεμβαίνουν αλλά ούτε και να ενημερώνουν κάποιο γονέα ή δάσκαλο.

     Οι ενέργειες των παιδιών παρατηρητών είναι ιδιαίτερα αναγκαίες για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού καθώς μπορούν να λειτουργήσουν ως διαμεσολαβητές. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν ότι η απραξία τους μεταφράζεται ως υποστήριξη της πράξης του παιδιού που εκφοβίζει.  Είναι σημαντικό να εκφράζουν τη γνώμη τους και να παίρνουν θέση χωρίς να φοβούνται. Από την άλλη , αυτό δεν είναι ευθύνη μόνο των παιδιών, αλλά και του σχολείου και των εκπροσώπων του, οι οποίοι θα πρέπει να είναι υποστηρικτικοί, να παρέχουν ασφάλεια αλλά κυρίως να ΑΚΟΥΝΕ τα παιδιά. Χωρίς τα παραπάνω γίνεται και το ίδιο το σχολείο με τη σειρά του παρατηρητής του φαινομένου.

     Μια πολύ σημαντική παρέμβαση για την αντιμετώπιση και την πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού είναι η πληροφόρηση για τους ρόλους των εμπλεκόμενων μερών. Οι μαθητές θα πρέπει να γνωρίζουν και να διακρίνουν τους ρόλους του θύτη , του θύματος αλλά και τον πολύ σημαντικό ρόλο του παρατηρητή. Από τη στιγμή που το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού εκδηλώνεται μέσα στο σχολικό ομαδικό πλαίσιο, είναι ένα φαινόμενο το οποίο «παράγεται» συλλογικά και όλα τα μέλη της κοινότητας έχουν συμβάλλει λιγότερο ή περισσότερο στην «παραγωγή» του: oι θύτες με την επιθετική τους συμπεριφορά, το θύμα με την παθητικότητά του, οι παρατηρητές με την απραξία τους, οι δάσκαλοι ή οι γονείς με την απόσυρση τους ή την αδυναμία να αφουγκράζονται τις ανησυχίες των μαθητών, κτλ. Το παραπάνω σχόλιο δεν έχει στόχο να ενοχοποιήσει τα εμπλεκόμενα μέρη και ιδιαίτερα τα παιδιά, αλλά περισσότερο να βοηθήσει στην κατανόηση της διαδικασίας και του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούν ο θύτης ,το θύμα, το σχολείο, οι δάσκαλοι και οι γονείς.  

     Μια άλλη εξίσου σημαντική παρέμβαση για την πρόληψη του φαινομένου είναι ευαισθητοποίηση σχετικά με τη διαφορετικότητα, καθώς στον εκφοβισμό η διαφορετικότητα αναγνωρίζεται μεν ,αλλά προσβάλλεται με την επίθεση στο παιδί -θύμα.  Η διαφορετικότητα αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσμα χαρακτηριστικών (φύλο, θρησκεία, ανάστημα, εμφάνιση, σεξουαλικός προσανατολισμός κ.ά) τα οποία διακρίνουν το άτομο ή την ομάδα από τα άλλα άτομα ή τις άλλες ομάδες αντίστοιχα. Η ανοχή της ευρύτερης κοινωνίας στη διαφορετικότητα συντηρεί το φαινόμενο του εκφοβισμού, όντας παράλληλα ένας δείκτης πρόβλεψής του. Η διαφορετικότητα είναι απαραίτητη για την εξέλιξη των μαθητών γιατί τους παρέχει ερεθίσματα για σκέψη και προβληματισμό, αλλά και κίνητρα για την ανάπτυξη της ατομικής τους ιδιαιτερότητας και τον εμπλουτισμό της ταυτότητάς τους. Επιπλέον, προάγει τον πολιτισμό και την κοινωνικοποίηση, ενώ παράλληλα βοηθά τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν ότι οι άνθρωποι αλληλοσυμπληρώνονται μέσα από τις διαφορές τους. 

     Ο καθένας μας ξεχωριστά αξίζει να προβληματιστεί αναφορικά με το εν λόγω φαινόμενο, καθώς διαδραματίζεται στον «καμβά» της ευρύτερης κοινωνίας και δεν αποτελεί ένα στενά ενδοσχολικό φαινόμενο. Δεν είναι απόλυτα επιλογή των παιδιών-θυτών να εκφοβίζουν. Ένα μερίδιο ευθύνης βρίσκεται στην κυρίαρχη κουλτούρα της κοινωνίας και στους μηχανισμούς χειραγώγησης, καταστολής και ελέγχου που αυτή επιβάλλει.

    Στην εποχή που διανύουμε, οπού οι ματαιώσεις είναι καθημερινές, ένας μεγάλος αριθμός ατόμων διαφόρων ηλικιών νιώθει ότι δεν μπορεί να έχει ικανοποιητικό έλεγχο των συνθηκών της ζωής του.  Σε αυτές τις συνθήκες προβάλλει μια «εύκολη» εξισορροπιστική  λύση : o έλεγχος του αδύναμου.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου